براي تامین نیاز روز افزون جامعه به محصولات خوراکی، انگیزه هاي اقتصادي اغلب دست اندرکاران تولید، باعث شده که براي حداکثر تولید از همه منابع به هرمیزان و به هر روش، بدون توجه به آثار و عوارض جانبی آنها استفاده نمایند. از طرفی مصرف کنندگان میوه و سبزیجات بخاطر مشغله زیاد و کمبود وقت مناسب و سر درگمی در کثرت اطلاعات و یا گرفتاري در مسایل اقتصادي و بعضاً هم احتمالاً به علت ضعف فرهنگی نتوانسته اند براي حفظ سلامتی خود فرصتی لازم را به بررسی و چگونگی دستیابی به میوه و سبزیجات مصرفی سالم اختصاص دهند. به خصوص از جنبه هاي زیست محیطی تولید (میزان موجودي سموم، کودها، فلزات سمی و الودگی میکروبی در آنها)، نتوانسته اند اندیشه کنند که تداوم بی توجهی به کیفیت محصولات مصرفی چه بر سر آنها می آورد.

 با عنایت به این موضوع اگر چه اخیراً با تکنولوژي هاي موجود توانسته اند تا حدودي آثار زیان بار نهاده هاي مصرفی مثل سموم و کودهاي شیمیایی و مصرف فاضلاب ها در بخش کشاورزي را کاهش دهند ولی بنظر می رسد هنوز اهمیت سرمایه گذاري در بکارگیري این تکنولوژي ها در راستاي تولید محصول سالم و توسعه پایدار در بخش کشاورزي بر دست اندرکاران خیلی روشن نبوده تا حمایت لازم و مناسب ترین راهکار ها ارائه شود.

با این وجود به نظر می رسد یکی از مهمترین راهکارها  تولید محصول سالم تر، کشت بدون خاك در بسترهاي مواد معدنی و یا آلی می باشد ضمن اینکه صرفه جویی در مصرف آب و فضاي مورد نیاز نیز از مزایاي دیگر آن می باشد.

هم اکنون برخی تولید کنندگان براي پرورش گل هاي زینتی و تولید سبزي و صیفی جات در گلخانه ها به روش فوق از مواد معدنی دانه بندي شده مختلفی مثل پرلیت، پیت ماس، ورمیکولیت، لیکا و.. استفاده می کنند. در صورتی که در کشورهاي پیشرفته از سال 1970 میلادي از مواد دیگري به نام پشم سنگ به عنوان بستر تولید کشت بدون خاك استفاده می نمایند که به علت مزیت هاي برتر آن نسبت به دیگر مواد اخیرا توسعه بیشتري داشته است. کشت بدون خاك در بخش خصوصی کشور ما نیز بعنوان یک تکنولوژي نوین تولید به طرق مختلف درحال گسترش می باشد ولی تا کنون از پشم سنگ مخصوص کشت بدون خاك استفاده نشده است. بدیهی است مزیت کشت در پشم سنگ به علت افزایش توانایی ها براي تولید کننده ها و خانواده ها یکی از بهترین بسترها براي پرورش گلهاي زینتی و تولید صیفی و سبزیجات به صورت کشت بدون خاك محسوب می شود.

در ایران تولید این محصول تا کنون مصارف صنعتی داشته، در نتیجه براي کاربرد آن در کشت بدون خاك نیاز به یک سري آزمایشات و آزمون هائی بود که بتوان به راحتی آن را در بخش کشاورزي مورد استفاده قرار داد.

 

پشم سنگ به عنوان بستر هیدروپنیک

از پشم سنگ می توان به عنوان بستر نشایی و اصلی سبزیجاتی مثل توت فرنگی، گوجه فرنگی ، خیار ، فلفل و کاهو و... ، گل هایی مثل رز، میخک، ژربرا، بنفشه افریقائی و... استفاده نمود زیرا با تخلخل بالاي پشم سنگ، ریشه ها براحتی در آن نفوذ و رشد می کند، از نظر شکلی این گیاهان را می توان در پانل یا (Slab) و یا گلدان هاي مکعبی شکل که پیرامون آنها یک لایه نایلون دارد کشت نمود. مهم ترین تفاوت آن با بسترهاي دیگر این است که در پشم سنگ حداکثر رطوبت جذب ریشه می شود اما در بسترهاي خاکی و یا مواد آلی همه رطوبت قابل جذب براي ریشه گیاه نبوده و قسمت اعظم آن از دسترس خارج می شود.

 پشم سنگ را به غیر از روش N.F.T در بقیه بسترها می توان استفاده نمود.

 

مزایاي کشت بدون خاك با پشم سنگ

1. محلول غذائی در تمام قسمتهاي بستر نفوذ کرده و حداکثر تا رطوبتی نسبت به دیگر بسترهاي هیدروپونیک ایجاد می شود.
2. پیوستگی اجزاي یک بستر، استواري و سبکی آن، سهولت در جابجایی و انتقال به محل مورد دلخواه.
3. نسبت به سایر بسترها سرعت جذب آب و نگهداري رطوبت بیشتر است و لذا گیاه را براي مدت طولانی تري در مقابل کم آبی حفظ می کند در نتیجه براي گیاهانی که تحت تأثیر کم آبی موقتی صدمه می بینند بسیار مناسب است.
4. با توجه به نحوه تهیه پشم سنگ در دماي بالاي 1000 درجه سانتیگراد و استریل شدن آن و همچنین غیر آلی بودن ، امکان هیچ گونه آلودگی مثل آفت و بیماري در آن فراهم نخواهد شد.
5. با توجه به تخلخل بالاي پشم سنگ نسبت به دیگر بسترها و تهویه بیشتر در محیط ریشه، رشد و توسعه ریشه ها متوازن تر و نهایتا حجم آنها کمتر می شود.
6. براي جایگزینی گیاهان سریع رشد و با عمر کوتاه می توان محتویات پشم سنگ قبلی را به سرعت تعویض و بستر را آماده کشت مجدد نمود .
7. از پشم سنگ هاي مکعبی براي تکثیر نشائی یا بستر اصلی در گل فروشیها، گلخانه ها و منازل آپارتمانی و محیط هاي اداري به راحتی قابل استفاده است.
8. پشم سنگ شرایط خوبی را در شروع کشت و مراحل اولیه رشد گیاه فراهم می آورد، داراي بافتی ثابت در طول رشد گیاه ، قابلیت کشت مکانیزه (براي کاشت بذر و قلمه)به خصوص براي جابجائی و انتقال نشاء نسبت به دیگر بسترهاي هیدروپونیک، به طوري که هم اکنون در بسیاري از کشورها کاشت هیدروپونیک صیفی جات مثل گوجه فرنگی، توت فرنگی، فلفل و انواعی از گلهاي آپارتمانی و شاخه بریده بسیار انجام می گیرد.
9. CEC یاظرفیت تبادل کاتیونی پشم سنگ صفر و عناصر غذائی به همان شکل که وارد محلول غذائی می شوند قابلیت جذب دارند، پس کنترل مواد غذائی مورد نیاز گیاه بیشتر فراهم است بنا بر این پشم سنگ تحت تأثیر هیچگونه عناصر غذایی و فعالیت میکروارگانیسمها قرار نمی گیرد .

 

مزیت پشم سنگ نسبت به دیگر بسترها

1. تهیه آن با ویژگیهاي مشخص و استاندارد به سهولت قابل انجام است.
2. منشا پشم سنگ ماده معدنی است و براي تولید آن با توجه به حرارت بیش از 1000 درجه سانتیگراد تقریبا خنثی و کاملاً ضد عفونی شده است.
3. پشم سنگ تا 98 درصد حجم آن را هوا تشکیل می دهد لذا براي تهویه و تنفس ریشه گیاه مناسبتر می باشد.
4. پشم سنگ با توجه به بافت فیزیکی خاص خود با سیستم آبیاري قطره اي تاج رطوبتی وسیعی نسبت به دیگر بستر ها ایجاد خواهد کرد که باعث سهولت توسعه ریشه گیاه می شود. لذا با تنشهاي خشکی کمتر مواجه شده و فواصل آبیاري را می توان طولانی تر نمود .
5. گلدانهاي مکعبی یا استوانه اي و یا تشکی با داشتن یک لایه نایلونی پیرامون خود، به عنوان گلدان و هم به عنوان بستر کشت محسوب، و مانع از تبخیر اضافی آب بستر می شود.

 با این وصف آشنایی افراد علاقه مند به کشت بدون خاك براي تولید سبزیجات، صیفی جات و یا پرورش گلهاي زینتی در هر زمان با حداقل مکان موردنیاز می تواند شرایط مناسبی را براي سرگرمی در محیط مسکونی و یا در محیطهاي دفتري بوجودآورد. ضمن اینکه مطابق با شکل این گونه تولیدات را در سطح بسیار وسیع گلخانه اي نیز می توان گسترش داد .

 

 مزایاي این روش براي مجریان کشت هیدروپونیک

1. این روش بعنوان یک کار ذوقی در گلخانه ها و خانوارهاي آپارتمان نشین که هیچگونه فضاي سبز، باغچه یا پاسیوئی ندارند می تواند بسیار سومندباشد.
2. با اشغال یک تا دو متر مربع از فضاي پذیرایی یا تراس یا هر جاي دیگري از منزل که نور مناسب مستقیم یا غیرمستقیم دارد می توان بسترکشت سبک و قابل جابجائی بوجود آورد.
3. تولید با این روش عاري از هرگونه مصرف سموم نباتی و ذخیره کودهاي شیمیایی بالاخص ترکیبات نیتراته و آلاینده هاي میکروبی و فلزات سنگین است.
4. گل فروشی هاي سطح شهرو خانواده ها می توانند از فضاي موجود خود براي نگهداري و تکثیر گلها به راحتی از گلدانهاي پشم سنگ استفاده کنند، در این رابطه کم حجمی، سبکی، بدون آلودگی، و جذب آب حداکثر، از مزایاي آن می باشد که در مدیریت بهینه فضاي نگهداري و صرفه جوئی در آب آبیاري گلها بسیار موثر است، ضمن اینکه در مواقع مسافرت و یا عدم امکان آبیاري به موقع گیاه می تواند طی مدتی از آب اضافی زیر گلدان به تدریج جذب و استفاده نماید.
5. این طرح چون بدست خود فرد خلق می شود نه تنها باعث تعدیل استرسهاي بوجود آمده در مواجهه با امور روزمره در زندگی می شود بلکه احساس لذت جویی از زیبایی هاي طبیعت موجب افزایش توانایی هاي روحی و سلامتی جسمی نیز می شود.

 

 با موفقیت این روش ها در جهت تولید محصول سالم ، سلامتی بیشتري را براي انسانها به ارمغان خواهد آورد ، بدیهی است حرکت به این سو گامی است در جهت مشارکت در توسعه پایدار محیط زیست، و توسعه انسانی ،که می تواند با تداوم آن در جامعه این روش به صورت یک عادت اجتماعی درآید. در این طرح گلدان، زیر گلدانی مخصوص و کود مایع دوتایی حاوي عناصر پر مصرف و کم مصرف براي تک فروشی و پذیرش نمایندگی براي عمده فروشی وجود دارد.